دو نی بر گوشه لبانش می‌گذارد و در آن می‌نوازد. او تنها دونلی زن ایران است. هیچ کس به‌جز او نمی‌تواند، همزمان، دو نی بنوازد. به‌کشورهای مختلف سفر کرده و برای مردم در گوشه و کنار جهان، نواخته و حالا در خانه ساده و فقیرانه خود در بمپور بلوچستان زندگی می‌کند. چند سال پیش، سیل آمد و خانه قدیمی‌اش را با خود برد و او این خانه کوچک و بی‌پیرایه را بر ویرانه‌های آن بنا کرد؛ شیرمحمد اسپندار در سال 1310 به دنیا آمده؛ مکتب نرفته و خواندن و نوشتن نیاموخته؛ گله‌داری می‌کرده و برای گوسفندانش نی می‌نواخته؛ امروز گله‌ای نمانده تا شیرمحمد برایش بنوازد اما انگشتان او همچنان زیر و بم ساز را به خوبی می‌شناسد و اندک نفسی برایش باقی مانده تا فقر و تنهایی‌اش را در دو نی بدمد و به گوش من و تو برساند و در خانه اگر کس است، یک حرف بس است.

نوجوان بوده که به کراچی رفته و نواختن دونلی را با نگاه کردن به انگشتان کسی که همزمان در دونی می‌نواخته، فراگرفته؛ به ایران برگشته و در زادگاهش، ساکن شده؛ همزمان با جشن‌های 2500 ساله به شیراز رفته و به گفته خود تازه دانسته، ایران کجاست و حافظ کیست و هنر کدام است؟ به شهرهای مختلف ایران سفر کرده و ترانه بلوچی خوانده و دونلی زده. سفرهای پراکنده‌ای هم به گوشه های مختلف دنیا داشته و موفق به دریافت دکترای موسیقی سنتی از کشور فرانسه شده؛ اما شیرمحمد اسپندار در شهر و دیار خود غریب است و فکر می‌کند، فرانسویان، اگرچه هم‌زبان او نیستند اما موسیقی او را بهتر از بلوچ‌ها و فارسی‌زبان‌ها درمی‌یابند. اینجا استاد خطابش می‌کنند اما "مگر حقوق استاد شیرمحمد اسپندار 180 هزار تومان در ماه است؟"

شیرمحمد 90 ساله، زمین را می‌کارد و به بار نشستن کشته‌اش را انتظار می‌کشد. کاشتن زمین برای شیر محمد، نشان زندگی است یعنی هنوز زنده است و توان کارکردن دارد. دخترانش شوهر کرده و پسرانش داماد شده‌اند. او و همسرش در خانه‌ای کوچک در شهر بمپور زندگی می‌کنند. خانه‌ای که شیرمحمد و همسرش در آن به‌سر می‌برند از هرگونه وسیله خنک‌کننده‌ای بی‌بهره است؛ آن‌هم درگرمای طاقت‌فرسای سیستان و بلوچستان؛ خانه‌ای کوچک، ساده و بی‌پیرایه با "خانه‌خدا" ای بسیار مهمان‌نواز.

آن گونه که شیرمحمد اسپندار می گوید تنها یک نفر در استان پهناور سیستان و بلوچستان، نواختن دونلی را از او آموخته و از حق نگذریم خوب هم می‌نواخته؛ آن یک نفر، موسی بلوچ بود که 22 دی ماه 1390 براثر سانحه تصادف درگذشت. هنرمندی که در آلمان و سوئد و انگلیس و ایتالیا به اجرای برنامه پرداخته بود. همان دونلی‌نوازی که هیچ منبع درآمدی نداشت و برای گذران زندگی و به‌ناچار، مسافرکشی می‌کرد.

اهالی بمپور، شیرمحمد را می‌شناسند و برایش حرمت قائل‌اند. گرچه هیچ مکانی در شهر بمپور وجود ندارد تا مسافران به آنجا روند و به آوای دلنشین دونلی شیرمحمد اسپندار گوش سپارند. اما اگر به بمپور رفتی می‌توانی سراغ پارک خاتم و خیابان آزاد را بگیری. خانه تنها دونلی‌زن ایران، سمت راست خیابان است. چای بنوشی و خرما بخوری؛ خرمایی که از درخت میان حیاط شیرمحمد چیده شده و از او بخواهی تا به زبان بلوچی بخواند و دونلی بنوازد. اگر تا آن زمان برای شیرمحمد، توانی مانده باشد.

 شیرمحمد اسپندار، صدای مردم بلوچ است؛ نوایش را بشنویم، پیش از آن‌که خاموش شود و با او خاطرات روزهای رفته‌اش را مرور کنیم تا آن زمان که می‌تواند دفتر روزهای رفته را ورق بزند.

* بــلوچـــــــــستان و سیــستان*

بلوچستان و سیستان یار بودند
زمانی بهترین غمخوار بودند

نه خصمی در میان بود و نه کینی
نه ظلمی بود و نه ظلم آفرینی

به هرجا و مکان الگوی بودند
چرا؟ چون همدل و همخوی بودند

اگر سیستان به زیر بار می رفت
بلوچستان به دردش کار می رفت

بلوچستان اگر رنجور می شد
همین سیستان دو چشمش کور می شد

چنان با همدگر مأنوس بودند
که خوار چشم هر منحوس بودند

چو درهای تردد باز گردید
خصومت بینشان آغاز گردید

نزاع و دشمنی آمد به میدان
به هم زد وحدت دیرین استان

چنان از همدگر بیذار گشتند
که ظالم تر زهر اغیار گشتند

بیا تا بار دیگر یار گردیم
برای همدگر غمخوار گردیم

اجانب را زمیدان دور سازیم
دوچشمش را بدین سان کور سازیم